Nhạc
sĩ Anh Bằng viết ca khúc "Căn Nhà Ngoại Ô"
vào năm 1966 về một chuyện tình thời chinh chiến giữa
một chàng trai sống trong căn nhà ngoại
ô và một cô bạn hàng xóm trẻ. Câu chuyện có vẻ chỉ là
một chuyện
tình xa cách của hai người yêu nhau, nhưng
thực ra chất chứa một tình yêu
cao thượng và lòng hy sinh vĩ đại. Tác giả
gói ghém ý tưởng qua lối
diễn tả bình dị, bằng cốt truyện
dựa vào nhân vật thay vì tình tiết, và dẫn đến cực điểm sắp
xếp một cách táo bạo với kết cục tuyệt diệu.
Anh Bằng tên thật Trần An Bường, sinh năm
1926 tại Thanh Hóa. Vì gia đình anh em ông chống
Việt Minh, vào thời kỳ Kháng Pháp, ông bị
Việt Minh bắt giam ở trại Lý Bá Sơ. Các anh
em ông bị tuyên án tử hình nhưng sau được
thả, riêng người anh Trần An Lạc bị
Việt Minh thủ tiêu. Ông theo gia đình di cư vào
Nam năm 1954 và sinh sống ở khu Bà Chiểu, Sàigòn
cho đến năm 1975.
Trong
thời kỳ 1954 - 1975, nhạc
sĩ Anh Bằng rất nổi tiếng với nhiều
tác phẩm sáng tác và phổ nhạc. Các tác phẩm như:
"Nỗi Lòng Người Đi" (cuộc di cư
vào Miền Nam 1954), "Nếu Vắng Anh," "Hoa
Học Trò", "Người Thợ Săn và Đàn
Chim Nhỏ" rất thịnh hành trong giới
yêu nhạc.
Ông
gia nhập Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa năm 1957
ngành Công Binh, sau chuyển sang Nha Chiến Tranh Chính
Trị cho đến năm 1962 thì ông giải ngũ. Cũng
trong thời gian trong quân đội, ông là đạo
diễn cùng là diễn viên trong ban kịch Liên đoàn
Công Binh lưu diễn từ Quảng Trị vào Bình
Định. Sau khi giải ngũ ông tiếp tục
hoạt động trên đài truyền thanh, phụ trách
Ban Sóng Mới.
Cũng
vào thời gian hoạt động ở Sàigòn, Anh
Bằng hợp tác trong nhóm Lê Minh Bằng (tên ghép từ
ba nhạc sĩ Lê Dinh, Minh Kỳ, và Anh Bằng),
quản lý nhà xuất bản và hãng đĩa Sóng
Nhạc. Quán cà phê Làng Văn nổi tiếng một
thời ở Sàigòn cũng do ông tổ chức. Năm
1975, Anh Bằng cùng gia đình đi tỵ nạn cộng
sản qua Mỹ, và vẫn tiếp tục hoạt động
âm nhạc với Trung tâm sản xuất và phát hành băng
nhạc Cassette Dạ Lan (1981-1990). Thời gian sau này ông
cộng tác với Trung tâm ASIA
và vẫn tiếp
tục sáng
tác.
Trước
khi đi vào chi tiết bài hát, nên biết
qua về Nữ Quân Nhân trong Quân Lực Việt Nam Cộng
Hòa
để giúp cho sự hiểu biết rõ
thêm về ý nghĩa của bài hát.
A.
Nữ quân nhân trong Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa:
"Nữ Quân Nhân của Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa
có lẽ là những người bị lãng quên nhiều nhất
và không được
đề cập trong chiến tranh Việt Nam. Ngày nay, nhiều người thuộc thế
hệ
sau không biết sự hiện hữu của họ
trong Quân Lực VNCH, những đóng góp và hy sinh của họ trong sự
bảo vệ Miền Nam Việt
Nam".
Trước ngày 30 tháng 4, năm 1975, quân
số nữ quân nhân trên lý thuyết là 10,000 người
và đã thực hiện được trên 6,000. Riêng
về sĩ quan thì có khoảng 600 kể cả cấp
Chuẩn Úy. Nữ quân nhân hoạt động trong các ngành
truyền tin, tham mưu hay trong những nghề chuyên môn
như y tá, nha tá, dược tá, chuyên viên thí
nghiệm, tiếp huyết và các nữ điều dưỡng
trong quân đội, giáo dục cho các cô nhi của
tử sĩ.
Thành lập vào năm 1965, (trước là Nữ Phụ Tá Xã
Hội 1963) văn phòng Trưởng
Đoàn Nữ Quân Nhân và Trung Tâm Huấn Luyện đặt
tại đường Nguyễn Văn Thoại, trước
đài Phát Thanh ngay trên ranh giới quận 10 và
quận 11 Sàigòn, nay là đường Lý Thường
Kiệt.
Trung Tâm Huấn Luyện Nữ Quân Nhân đảm
nhận việc tuyển mộ phụ nữ từ 18
tuổi trở lên, tình nguyện gia nhập quân đội
và huấn luyện căn bản quân sự như
về tổ chức quân đội, cơ bản thao
diễn v.v… Nhiệm vụ Nữ Quân Nhân là không tác
chiến nên chỉ được học ít giờ làm
quen với vũ khí do Trung Tâm Huấn Luyện Quang Trung
đảm nhận.
Sau phần căn bản quân sự, tùy nhu cầu
quân số do Bộ Tổng Tham Mưu ấn định,
khóa sinh tốt nghiệp sẽ được thụ
huấn chuyên môn tại các trường Tổng
Quản Trị, trường Quân Y, trường Hành Chánh
Tài Chánh, trường Quân Nhu, trường Xã Hội
v.v... Trường Xã Hội Quân Đội thuộc
Cục Xã Hội (Tổng Cục Chiến Tranh Chính
Trị), tọa lạc trong Trại Lê Văn Duyệt, nơi
đặt bản doanh Bộ Tư Lệnh Biệt Khu
Thủ Đô nằm trên đường Lê Văn
Duyệt. Trường Xã Hội Quân Đội còn
đào tạo huấn luyện những cô giáo nhà
trẻ mẫu giáo để phục vụ tại trung
tâm, trường học ở khu gia binh do quân đội
xây cất.
B.
Ca khúc CĂN NHÀ NGOẠI Ô kể một
câu chuyện tình trong thời chiến với ý nghĩa cao
quý
"Căn
Nhà Ngoại Ô" nói về chuyện tình
hai người trẻ trong thời chinh chiến. Khác với
các chuyện tình thời chiến khi người trai ra
đi tòng quân để lại người yêu nơi
hậu phương, trong "Căn Nhà Ngoại Ô"
cả hai đều gia nhập quân đội để
phục vụ đất nước. Câu chuyện mới
thoạt nghe là chuyện tình bình thường trong
thời chiến, nhưng thực ra là một chuyện tình
cao quý với ý nghĩa quên mình, quên tình cảm
riêng và lòng hy sinh vĩ đại của cô gái trong tinh thần yêu thương những chiến
sĩ đang xả thân nơi chiến trường.
Nhan
đề bài hát nói lên nơi mối
tình hai người nẩy nở, căn nhà của chàng trai
tại một vùng ngoại ô thành
phố. Chàng trai sống trong một căn nhà
nhỏ xinh xắn vùng ngoại ô, có vườn
trồng hoa và cây ăn trái (Tôi ở
ngoại ô, một căn nhà xinh có hoa thơm trái
hiền.) Ta không rõ ngoại ô đó là với thành phố nào. Tuy nhiên, qua hình ảnh êm
ái thanh bình và an ninh của cuộc sống,
ta có thể hiểu đây là vùng ngoại
ô của một đô thị lớn tại Miền Nam Việt Nam, rất
có thể là Sàigòn. Nhạc sĩ Anh Bằng sống ở
Bà
Chiểu, coi như là ngoại ô của Sàigòn và quen thuộc với
nhà cửa cuộc sống ở đó.
Chàng
trai có một cô bạn thân ở gần nhà. Cô gái là người chăm chỉ học
hành. (Gần
kề lối xóm, có cô bạn thân sớm hôm lo sách
đèn.) Tuy không cho biết, ta có thể hiểu
hai người là bạn học chung trường
qua chi tiết "thân" và "sớm hôm lo sách đèn." Tuy nhiên chi tiết này không
quan trọng. Hai người có thể là bạn thân vì
lý do hàng xóm qua lại. Ngoài ra, chắc cả hai đang học lớp Đệ
nhị hoặc Đệ nhất (lớp 11-12) vì trong
khoảng năm 1966, hai kỳ thi Tú Tài I và
II vẫn còn. Thông thường, học sinh thức khuya dậy
sớm học hành khi vào những năm thi cử.
Tình
bạn giữa hai người là tình bạn trong trắng thuần
túy bên ngoài và hai người không có ngỏ lời thương yêu
gì với nhau, thề non hẹn biển, hoặc lo
nghĩ đến chuyện tương lai, có thể
là còn bận rộn chuyện học hành (Hai đứa
chưa ước hẹn lấy một câu, chưa nghĩ
đến mai sau.) Tuy nhiên, chàng trai nẩy ra lòng thương yêu cô
bạn gái, qua những
đêm thức giấc nhung nhớ nàng (Nhưng đêm
thức giấc ngỡ ngàng/ Nghe lòng thương
nhớ biết rằng mình yêu.)
Rồi
cả hai có lời yêu thương với
nhau. Tình bạn bây giờ trở thành tình yêu. Vấn
đề này thực ra phức tạp hơn những
gì bài hát cho biết. Khi chàng trai tỏ
tình với cô gái, anh ta phải suy nghĩ kỹ lắm.
Nếu cô gái chấp nhận tình yêu của chàng thì không
nói làm chi. Nhưng nếu
cô gái từ chối thì sao? Có thể cô ta
chỉ muốn coi chàng trai như một người bạn và không
phải là một người
tình. Nếu cô gái từ chối, liệu hai người
có thể tiếp tục duy trì tình bạn
được không? Ta thấy một khi cô gái
biết chàng trai yêu cô, mà cô không yêu chàng,
thì cả hai sẽ lâm vào cảnh khó xử. Rất
khó mà chàng có thể rút trở lại thành tình bạn, vì như vậy
là dối lòng. Cũng rất khó mà nàng đối
xử với chàng như người bạn như xưa khi nàng biết
chàng yêu nàng.
Dù
chàng có suy nghĩ kỹ hay không, sự việc xảy ra tốt đẹp.
Nàng chấp nhận
tình yêu của chàng, và nàng cũng yêu chàng. Lúc bấy giờ, giây
phút hai người
gần gũi bên nhau đã trôi qua. (Khi hiểu
được nhau, thời gian gần gũi đã qua
đi mất rồi.) Những giây phút hai người
vui đùa bên nhau hái hoa trong vườn suốt
đêm trong quá khứ sẽ không còn nữa (Nào còn
những phút hái hoa vườn trăng suốt đêm
chung tiếng cười.) Tại sao? Đó là vì
chàng phải lên đường tòng
quân gia nhập quân đội, xa rời thành phố và người yêu
bé bỏng (Vui xa ánh sáng
phố phường, xa người em nhỏ lên
đường tòng chinh.)
Tuy
bài hát không cho biết, ta ngầm hiểu
là khi hai người tỏ tình với
nhau, họ chỉ cho nhau biết là họ yêu nhau,
và cũng vẫn không hứa hẹn gì với
nhau cả, vì không có lời cập nhật
về "ước hẹn lấy một câu" hoặc
"nghĩ đến mai sau." Chuyện đó
cũng không lấy gì là bất thường,
vì khi hai người nâng mối liên hệ lên
một nấc, họ có thể chỉ cho cái
tình cảm đó một cái tên mới,
là "tình yêu" thay vì là "tình
bạn" và do đó thực ra cũng không
có gì thay đổi để phải có những
hứa hẹn với nhau. Hai người
có thể có những hứa hẹn ngầm
mà không cần phải nói ra, thí dụ như
trung thành với nhau, hoặc sẽ tiến
tới hôn nhân. Tuy nhiên, ta thấy có một
cái gì ngây thơ trong tình yêu giữa hai
người. Có thể nào họ tin nhau
đến độ xa nhau mà không cần phải
có lời hẹn ước. Nàng có
thể tin tưởng chàng không quên nàng
và ngược lại? Chi tiết này
khá quan trọng khi câu chuyện diễn tiến
sau đó. Trên thực tế, ta thấy cho
dù có hứa hẹn nhau, lời hứa
hẹn đó cũng không có gì bó buộc,
vì tình cảm con người có thể
thay đổi, nhất là khi xa mặt cách
lòng. Cả hai, rõ ràng là còn trẻ
tuổi và mới biết yêu lần đầu,
chưa có kinh nghiệm trên tình trường.
Do đó, họ không thấy sự cần thiết
phải có lời ước hẹn hoặc
toan tính cho mai sau.
Thế
rồi, chàng trai trở thành một chiến
sĩ, đi đây đi đó ra chiến trường
trận mạc, vui với núi non sông hồ (Là
chinh nhân tôi bạn với sông hồ.) Nhưng
chàng lúc nào cũng tôn trọng tình yêu
hai người. Cho dù không có lời
hẹn thề, chàng còn yêu thương nàng
vô bờ (Tình yêu em tôi nguyện vẫn tôn
thờ. Và yêu không bến bờ.)
Có
cái gì gắn bó tình yêu chàng với
nàng một cách mãnh liệt. Đó
là niềm tin đất nước không những
sẽ hết chiến tranh mà lại còn
được thống nhất, chung một
màu cờ (Niềm tin là một ngày mai non nước
chung một màu cờ.) Ta phải hiểu
đó là màu cờ vàng của lá
cờ nền vàng ba sọc đỏ của Miền
Nam Việt Nam vì chàng trai đang chiến đấu
dưới lá cờ vàng.
Thế
rồi, có lẽ trong một dịp về
phép, chàng trai trẻ bây giờ là một
anh lính trở về khu căn nhà ngoại
ô, thăm người yêu vào môt buổi tối
trăng vàng tỏa sáng (Rồi hôm nao tôi
về ghé thăm nàng. Ngoại ô đây con đường
tắm trăng vàng.)
Trong
nỗi bàng hoàng, anh lính không thấy
nàng ở nhà (Mà sao không thấy nàng.)
Anh buồn bã thất vọng tái tê, không biết
nàng đã đi đâu, và biết tìm
nàng ở đâu. Trong cơn ê chề, anh
trách móc nàng nỡ nào bỏ đi không
lời từ giã, mà không ráng chờ
anh (Tìm em, giờ tìm ở đâu! Sao không gắng
đợi chờ nhau.)
Ta
nhận ra vài chi tiết trong cuộc tình hai người.
Trước hết, trong lúc xa cách hai người
dường như không có liên lạc với
nhau. Bấy giờ là thời chinh chiến
vào thập niên 1960, và kỹ thuật liên
lạc viễn thông chưa được thịnh
hành. Điện thoại có, nhưng không
phải gia đình nào cũng có, nhất
là ở ngoại ô. Nhưng thư từ qua
bưu điện hiện hữu, và hai người
có thể trao đổi thư từ. Tuy anh
lính đi đây đi đó, anh vẫn có
thể nhận thư qua Khu Bưu Chính (KBC) quân
đội và viết thư hồi âm. Anh lính
không nhắc gì đến chuyện thư từ
trong lúc xa nàng. Có thể anh không thấy
quan trọng trong việc thư từ vì anh biết
anh sẽ về thăm nàng không lâu. Nhưng việc
nàng không viết thư cho anh là một chuyện
hơi khác thường.
Thứ
nhì, câu trách móc "Sao không gắng đợi
chờ nhau" quả thật xác nhận việc
hai người không thề non hẹn biển
gì trước đó, và sự chờ
đợi nhau là một kỳ vọng ngầm,
không cần phải tuyên bố lẫn nhau ra bằng
lời. Chuyện này tuy hơi khác thường
cho mối tình khởi đầu là
tình yêu, nhưng rất bình thường
trong mối tình hai người. Đó
là vì họ có tình bạn trước
đó, và tình yêu nẩy nở sau một
tình bạn thân thiết lâu dài. Như trình
bày ở trên, hai người chỉ cho một
cái tên mới cho tình cảm của họ,
và không thực sự gia tăng tình
cảm đó, sau khi ngỏ lời yêu nhau.
Vì vậy, hai người vẫn giữ
nguyên trạng và không thấy sự cần thiết
cho việc hứa hẹn đợi chờ
nhau.
Sau
đó, anh lính thăm dò tin tức
nàng, có thể chỉ hỏi người
hàng xóm, hoặc người quen gần
đó, và được biết lý do ra
đi của nàng. Nàng đã gia nhập quân
đội là nữ quân nhân, phục vụ
trong ngành quân y, nơi chiến trường (Tôi
hỏi người quen: Nàng nay là Nữ Cứu Thương
trên chiến trường.)
Có
vài chi tiết ta nên để ý. Thứ nhất,
nơi nàng cư ngụ dường như không
phải là nơi gia đình nàng ở.
Nàng không có cha mẹ, người thân quyến
thuộc, vì anh lính hỏi "người
quen" chứ không phải thân quyến. Với
chi tiết này, ta có thể suy diễn hoàn
cảnh gia đình nàng. Cái suy diễn hợp
lý nhất là cô gái ở trọ với
một gia đình, gia đình nàng có thể
ở xa và nàng phải lên vùng đô
thị ăn học. Chuyện này rất thông thường
trong thời gian đó. Tuy trường
học có đầy đủ khắp nơi
trong Miền Nam nhưng các vùng quê xa xôi hẻo
lánh, hoặc những nơi dầu sôi lửa
bỏng, chuyện học hành thường
bị gián đoạn. Do đó, nhiều gia
đình cho con đến đô thị có an ninh
để đi học. Những học sinh có
thể ở với người quen, hoặc
mướn phòng tạm trú.
Thứ
nhì, cô gái lúc gia nhập Nữ Quân Nhân
phải hội đủ điều kiện. Một
trong những điều kiện là từ
18 tuổi trở lên. Tuy ta không rõ khoảng thời
gian nàng và chàng yêu nhau cho tới lúc
nàng gia nhập quân đội là bao lâu, nhưng dựa
vào chi tiết nàng là người chăm
chỉ học hành, "sớm hôm lo sách
đèn" ta có thể suy diễn nàng
học đúng tuổi hoặc gần đúng
tuổi. Do đó, khi nàng chấp nhận
tình yêu chàng, nàng đã là một cô
gái trưởng thành, và có chút
suy nghĩ chín chắn về tình yêu và
tương lai.
Thứ
ba, thời gian huấn luyện cho Nữ Quân Nhân
ít nhất là vài tháng. Trước năm
1968, thời gian huấn luyện cho căn bản
quân sự tại Trung Tâm Huấn Luyện Quang
Trung cho nữ quân nhân là sáu tuần. Sau
đó là đi học thêm các lãnh vực
chuyên môn như xã hội quân đội, quân y, truyền
tin, quân nhu. Vì nàng là nữ cứu thương,
hoặc y tá, nàng phải đi học thêm về
quân y. Ta cũng nên phân biệt "nữ cứu
thương,""phụ tá quân y," và
"trợ tá xã hội." Thực ra,
"nữ cứu thương" chỉ là
một danh từ chỉ người y tá hoặc
phụ tá trong ngành quân y. Để là một
"nữ cứu thương," người
nữ quân nhân phải theo học ngành "phụ
tá quân y" trong trường Quân Y. Còn
"trợ tá xã hội" là những
người tốt nghiệp trường
Xã Hội Quân Đội thi hành những
nhiệm vụ xã hội cho gia đình quân nhân
như trợ cấp khó khăn, sanh đẻ,
giấy tờ con em đi học, báo tử,
v.v...
Ta
không biết rõ thời gian học phụ
tá quân y là bao lâu, nhưng dựa vào
tính chất quan trọng của ngành này, chắc
cũng phải khoảng 6 tháng. Ngành trợ
tá xã hội cần 6 tháng học tại trường
Xã Hội Quân Đội, nên ta thấy ước
đoán học 6 tháng cho phụ tá quân y không
đến nỗi sai lắm. Một điểm
quan trọng hơn là tuy ta cố tìm những
chi tiết chính xác khi tìm hiểu một câu
chuyện, việc đó có lẽ không quan
trọng lắm trong một tác phẩm nghệ
thuật. Nhạc sĩ Anh Bằng có thể
tạo dựng nhân vật trong ca khúc ông dựa
vào nhân vật có thật hoặc tưởng
tượng, và những chi tiết có thể
dựa vào những chi tiết chính
xác hoặc đại khái nếu những
chi tiết đó không ảnh hưởng đến
ý chính của tác phẩm.
Nói
tóm lại, những chi tiết trong bài
hát cho ta hình dung ra được vài
điểm sau: (1) Cô gái lúc yêu chàng trai
đã là một cô gái trưởng
thành, biết suy nghĩ cho tương lai, (2) hai người
xa nhau không liên lạc nhau trong một khoảng thời
gian khá dài, có thể lên đến 6-9
tháng hoặc một năm; và (3) trong
khoảng thời gian xa nhau, hai người hầu
như không có liên lạc. Cô gái có vẻ không
muốn cho người yêu biết dự
tính gia nhập nữ quân nhân.
Trở
lại câu chuyện, anh lính biết được
người yêu mình đã gia nhập quân
đội và hiện đang là nữ cứu
thương trên chiến trường. Anh biết
cuộc sống trên sa trường sóng gió
như thế nào. Người nữ cứu
thương là người giúp các
bác sĩ quân y hoặc làm việc trợ
giúp y tế cho quân nhân, có một trách nhiệm
nặng nề. Anh tự hỏi không biết
nàng có vui trong công việc của nàng (Dặm
ngàn sóng gió, biết sao nàng vui dấn thân trên bước
đường.)
Hẳn
nhiên tin đó làm anh sững sờ. Anh
đứng trong cơn gió lạnh màn đêm,
mà lòng thương yêu nàng xé nát tim
anh (Tôi đứng nghe gió lạnh giữa màn đêm,
thương xé nát con tim.) Phản ứng "xé
nát con tim" dường như xảy ra chậm
chạp, vì nó xảy ra sau khi anh lo lắng không
biết nàng có vui không, và trong lúc anh
đang đứng trong gió lạnh màn đêm,
như thể anh đang suy nghĩ nhiều. Tác
giả không nói rõ lý do tại sao nghe tin
đó mà anh lính có nỗi đau thương
thống thiết như vậy. Nhưng ta có thể
suy diễn ra trong hai câu sau. Thực ra, câu này
là cực điểm của bài hát
vì nó gói ghém những ý nghĩ
của chàng trai về cô gái và cuộc
tình của hai người. Chàng biết
là cơ hội gặp lại nàng rất
mong manh, nhưng với niềm tin mãnh liệt,
chàng vẫn tin hai người sẽ gặp
lại nhau (Em ơi, trái đất vẫn tròn/ Chúng
mình hai đứa sẽ còn gặp nhau!) Nhóm chữ
"trái đất vẫn tròn" thường
dùng chỉ cuộc tái ngộ sẽ xảy ra,
dù không có gì là chắc chắn.
Và đó là điều chàng mong
ước.
Câu
chuyện chỉ có vậy. Anh Bằng có
vẻ kể lại một chuyện tình trong thời
chinh chiến như bao chuyện tình khác: hai người
yêu nhau, chàng tòng quân, trở về tìm
nàng thì nàng đã đi xa, và
chàng hy vọng sẽ gặp lại nàng. Câu
chuyện không có nhiều tình tiết éo
le, nếu không muốn nói là khá đơn
giản. Kết cục cũng không có gì thê lương
hoặc vui vẻ.
Tuy
nhiên, có một ý nghĩa thật cao cả
và vĩ đại hơn mà Anh Bằng tinh
tế dàn xếp ở phần cuối
bài. Đó là khi anh lính chợt hiểu
lý do tại sao người yêu mình gia nhập
quân đội.
Tuy
chuyện tình, mới thoạt nghe, có vẻ
là về một mối tình bình thường,
thực ra là một mối tình cao cả biểu
lộ lòng hy sinh vĩ đại của một cô
gái trong tinh thần yêu thương những chiến
sĩ đang xả thân nơi chiến trường.
Nhạc
sĩ Anh Bằng khôn khéo kể câu chuyện dưới
quan điểm của chàng trai, từ đầu
đến cuối. Khán gỉả không biết tâm
tư cô gái thế nào. Nhưng qua lời
chàng, và phản ứng chàng khi biết
nàng là Nữ Cứu Thương Nơi
Chiến Trường, khán giả, cũng như
chàng trai, bừng hiểu ra.
Trước
hết, hai người là hai bạn thân, có
thể qua trường học, có thể do
hàng xóm qua lại. Tình bạn đó
ắt là ngây thơ trong trắng, vì hai
người thường vui đùa với
nhau hái hoa trong vườn, cười đùa
suốt đêm. Thế rồi, từ tình
bạn, chàng trai nẩy sinh lòng yêu thương
cô gái, và ngỏ lời yêu thương. Tuy
bài hát không nói rõ, ta hiểu nàng chấp
nhận tinh yêu đó một cách dễ
dàng, không có gì khó khăn.
Ai
cũng biết phái nam và phái nữ
khác nhau, nhất là về phương diện
tình cảm. Đã có nhiều nghiên cứu
về đề tài này và tôi không có
ý định duyệt lại mọi lý thuyết
về tình yêu trai gái. Tuy nhiên, có một
nghiên cứu trình bày vài kết quả
khá ngạc nhiên. Nghiên cứu này cho thấy
cả phái nam và nữ biểu lộ
tình yêu qua hành động trìu mến
(affectionate) như nhau, nhưng phái nữ biểu
lộ tình yêu qua sự chiều ý
(accommodating) hơn phái nam (Schoenfeld, Bredow, và
Huston. 2012, 1, 9). Tuy nghiên cứu này chú
trọng đến tình yêu trong hôn nhân, tâm lý
phái nam và phái nữ giống nhau trong hoặc
ngoài hôn nhân. Ngoài ra, văn hóa cũng
có ảnh hưởng đến cách diễn
tả tình yêu. Trong văn hóa Á Châu, phái
nữ thường đóng vai trò thụ
động hơn trong tình yêu, và hỗ trợ
kết luận của nghiên cứu này.
Trở
về "Căn Nhà Ngoại Ô," ta có thể
hiểu cô gái thực sưP#803; yêu chàng
trai, và sự nhận lời của cô
là cách biểu lộ tình yêu qua hành
động "chiều ý" của mình. Nếu
cô không yêu chàng, cô sẽ có cách từ
chối tế nhị, hoặc cô có thể
có cách biểu lộ có giới hạn
để chàng trai không có dịp nẩy nở
ra tình yêu. Cô gái ở tuổi trưởng
thành, xa nhà, do đó ắt là phải
có đầu óc khôn ngoan, biết lo cho tương
lai. Tuy đây có thể là mối tình đầu,
cô vẫn biết dùng lý trí để kiểm
soát tình cảm. Việc cô gái qua nhà
chàng trai và cười đùa hái hoa suốt
đêm có vẻ như là cô gái đang khuyến
khích chàng trai ngỏ lời yêu thương.
Cô có thể cho những gợi ý khiến
chàng trai có can đảm để ngỏ lời
mà không sợ bị từ chối. Như
đã trình bày ở trên, chàng trai
phải suy nghĩ đắn đo lắm trước
khi mở lời vì nếu nàng từ
chối, hai người sẽ rơi vào
tình trạng khó xử. Nhờ có những
gợi ý và khuyến khích của cô,
chàng trai mới có can đảm tiến tới.
Ngoài ra, với hành động gia nhập
quân đội sau này của cô, ta hiểu cô
là một người có ý chí
mạnh mẽ dứt khoát, và không phải
là người sợ chàng trai buồn
mà phải nhận lời yêu. Vì những
lý do này, ta hiểu cô gái thực sự
yêu chàng trai.
Nếu
nàng yêu chàng thực sự, tại sao
nàng không chờ đợi chàng trở
về, mà lại gia nhập nữ quân nhân
để trở thành nữ cứu thương
trên chiến trường?
Ta
biết nàng là người chăm chỉ
học hành và không có lệnh động
viên cho phái nữ trong Miền Nam Việt Nam.
Tại sao nàng bỏ học, có thể làm
nghịch ý gia đình đã gửi
nàng lên gần đô thị học hành, và
tình nguyện gia nhập nữ quân nhân? Một
cách sâu sắc hơn, nàng gia nhập
ngành phụ tá quân y để làm y tá nơi
chiến trường. Tại sao?
Tới
đây, một hình ảnh cao cả hiện ra
và một mối tình thiêng liêng nổi bật,
như hiển hiện trong trí óc chàng
lính trẻ đang lặng người trong cơn
gió lạnh về đêm, suy nghĩ về lý
do tại sao nàng bỏ học và gia nhập nữ
quân nhân. Cái ý thức về hình
ảnh cao cả và mối tình thiêng liêng đó
dần dần hiện ra trong óc chàng, xé nát
con tim chàng.
Đúng
vậy. Nàng không muốn chỉ là một người
em hậu phương khuyến khích người
yêu ngoài trận mạc qua tinh thần. Vì
quá yêu chàng, nàng muốn tham gia vào cuộc
chiến đề cùng chàng bảo vệ non sông,
cùng sát cánh với chàng trong cuộc
chiến bảo vệ tự do dân chủ cho đất
nước, và nàng muốn hiểu rõ
cuộc đời chinh chiến của chàng như
thế nào để có thể chia sẻ buồn
vui và những nỗi nhọc nhằn
khó khăn trong binh nghiệp. Nàng không cho
chàng biết chuyện này vì nàng biết
chàng sẽ ngăn cản nàng, và nàng không
muốn phải thảo luận tranh cãi với
chàng về quyết định mình.
Một
cách thiêng liêng, nàng trừu tượng/
tổng quát hóa cuộc đời chinh chiến
của chàng cho đến mọi chiến sĩ
đang hy sinh ngoài sa trường. Chàng không
còn là một người xương
thịt mà biến thành một biểu tượng,
một khái niệm trừu tượng
mà nàng có bổn phận chăm sóc,
bảo tồn. Vì vậy, đối với
nàng, hình ảnh chàng ở khắp nơi,
biểu hiện là các chiến sĩ của
Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa. Nàng không
cần để lại nơi liên lạc vì chuyện
đó không cần thiết. Với nàng,
chàng ở khắp nơi ngoài chiến
tuyến và lúc nào nàng cũng gặp
chàng. Nàng không coi tình yêu nàng cho
chàng là một tình yêu vị kỷ giữa
hai người, mà là một nhiệm
vụ nàng phải thi hành cho tấ̀t cả
Các Chiến Sĩ.
Do
đó nàng trở thành Nữ Cứu
Thương, thay vì làm việc trong quân nhu, hoặc
là trợ tá xã hội. Nàng muốn
bàn tay nàng trực tiếp săn sóc
chàng, qua những chiến sĩ, và cùng
xông pha với chàng nơi trận địa.
Nếu
hành động hy sinh tình yêu vị kỷ cho một
tình yêu vĩ đại hơn của nàng
là một hành động cao quý, phản
ứng của chàng lại còn làm tăng
giá trị mối tình cao thượng đó.
Anh
lính có hiểu chuyện đó không?
Đương nhiên. Anh hiểu rất rõ, sau một
lúc đứng trong gió lạnh giữa
đêm. Và đó là tại sao anh cảm thấy
lòng thương yêu "xé nát con tim."
Nhóm chữ "xé nát con tim"
nói lên một nỗi niềm thống thiết,
đau nhói, xót xa. Nó không phản ảnh một
phản ứng buồn bã vì xa nhau, mà
phản ảnh một xúc động mãnh liệt,
một lòng thương yêu vô bờ, và sự
ngưỡng mộ mênh mông cho mối tình bao
la mà nàng dành cho chàng. Ngoài ra, anh biết
anh sẽ khó gặp lại nàng, vì
nàng không để lại chi tiết liên lạc.
Và anh hiểu lý do tại sao, vì với
nàng, anh ở khắp nơi.
Khi
chàng nghĩ ra được lý do tại
sao nàng gia nhập làm Nữ Cứu Thương,
chàng đau buồn vô cùng. Nhưng chàng tôn
trọng quyết định của nàng, và
lại càng yêu quý nàng hơn vì mối
tình cao cả đó. Ngay tại lúc đó
là cực điểm của bài hát.
Chuyện
tình của hai người là chuyện tình
có ý nghĩa thiêng liêng, cao quý, nói lên
lòng hy sinh vô bờ của cả hai.
Ngoài
ra, bài hát là lời tuyên dương
mạnh mẽ cho các Nữ Quân Nhân VNCH. Họ
là những người thực sự
đóng vai trò hỗ trợ trực tiếp
các chiến sĩ. Tuy không tham gia tác chiến,
họ hoạt động trợ giúp gia đình
vợ con binh sĩ để đem lại niềm
an tâm cho các chiến sĩ xông pha trận mạc.
Họ còn trực tiếp săn sóc thương
binh, hoặc đóng vai trò phụ giúp
trong các hoạt động quân sự. Những
nỗ lực của họ thường không
được biết đến.
C.
Bài hát có lối diễn tả bình
dị nhưng có hiệu quả và kỹ thuật
táo bạo dàn xếp cực đỉnh
và kết cục:
Anh
Bằng có lối diễn tả bình dị
nhưng có tác dụng mạnh. Ta thấy ông
gói ghém một ý tưởng cao quý,
đề cao một hình ảnh cao thượng
một cách điêu luyện.
Ông
dùng từ ngữ cụ thể, đơn
giản nhưng tượng hình như "hoa thơm,"
"trái hiền," "sớm hôm," "hái hoa,"
"chung tiếng cười," "bước theo,"
"trăng vàng," "gió lạnh," "xé nát."
Một cách tài tình, ông sắp xếp
những từ ngữ cụ thể tượng
hình này bên cạnh những từ ngữ
trừu tượng để diễn tả
ý tưởng hoặc tình cảm
mạnh mẽ. Thí dụ, "thức giấc
ngỡ ngàng" cho thấy một phát giác
tạo kinh ngạc. Tại sao kinh ngạc? Chàng trai
kinh ngạc vì chàng không ngờ chàng
đã yêu nàng từ lâu mà chàng không
biết. Một thí dụ khác, "bước
theo tiếng gọi" diễn tả một
hành động tự nguyện, không phải
vì bị bó buộc. Câu "thương xé nát
con tim" là một diễn tả tuyệt vời.
Cả bài hát rải rác nhiều mỹ từ
và từ ngữ mạnh, tạo nên những
nét chấm phá linh động cho ý tưởng
hoặc hình ảnh. Thí dụ, "trái
hiền," "tắm trăng vàng," "dấn thân
trên bước đường," "trái
đất vẫn tròn."
Đặc
biệt nhất, Anh Bằng dùng một kỹ
thuật độc đáo trong cách thức
dàn xếp cốt truyện và tạo dựng
cực điểm và kết cục.
Ông
thiết lập cốt truyện không bằng
tình tiết hoặc sự kiện, tuy bề
ngoài có vẻ như vậy. Ông tạo dựng
cốt truyện dựa vào nhân vật. Ta thấy
ông tả nhân vật với các gợi
ý trực tiếp hoặc gián tiếp
cho cốt truyện. Thí dụ, ông tả cô
gái là người học hành chăm
chỉ, chàng trai và cô gái là hai người
trẻ trong trắng trong tình bạn, chàng
trai là người có lý tưởng,
và có niềm tin mạnh mẽ, cô gái
là người quả quyết. Bằng
cách cho thấy những đặc tính
của hai nhân vật, ông giúp khán giả
hình dung rõ rệt cốt truyện. Quan
trọng hơn, ông dùng cá tính của hai nhân
vật để đưa đến một cực
điểm mạnh mẽ, khiến khán giả
bàng hoàng.
Cực
điểm có ý nghĩa tùy vào thể
loại của một tác phầm văn chương.
Với tiểu thuyết, đó là điểm
mà mọi chuyện trong câu chuyện cuối
cùng xảy ra. Với thơ, đó là
ý chính của cả bài, thường
được diễn tả một cách
gián tiếp hoặc qua các ẩn dụ tinh
tế. Với ca khúc, đó vừa
là ý chính vừa là nơi mọi chuyện
cuối cùng xảy ra.
Cực
điểm của bài hát này ở đâu?
Đó là câu "Tôi đứng nghe gió
lạnh giữa màn đêm, thương xé nát con tim."
Câu này cho thấy chàng trai bàng hoàng sau
khi biết tin người yêu là Nữ Cứu
Thương nơi chiến trường qua câu "Nàng
nay là Nữ Cứu Thương trên chiến trường."
Tác giả cho chàng trai một khoảnh khắc
lo lắng không biết nàng có vui với
quyết định đó không qua câu "Dặm
ngàn sóng gió, biết sao nàng vui dấn thân trên bước
đường." Bằng cách dùng
hai câu này, tác giả đưa khán giả dần
dần tới cực đỉnh, khi chàng chợt
nhận ra lý do tại sao nàng gia nhập nữ
quân nhân và là Nữ Cứu Thương.
Tác giả để chàng đứng giữa
màn đêm (một hình ảnh suy tư), và
sau đó, như một tiếng sét đánh
vào đầu, chàng bừng hiểu và
lòng yêu thương nàng "xé
nát con tim" chàng.
Cái
táo bạo của Anh Bằng là ông để
cực điểm ở gần chót,
lúc đoạn kết. Cái liều lĩnh
của cách xếp đặt này là
khán giả có thể bị chưng hửng,
vì đoạn kết đến quá nhanh, khiến
nhiều người có thể không có
dịp để ý tưởng thấm dần
trong óc. Tuy nhiên, Anh Bằng khéo léo đánh
tan cái tác dụng bất lợi đó
nhờ hai việc.
Thứ
nhất, khác với một cuốn phim hoặc
một tiểu thuyết, một bài hát thường
ngắn hơn nhiều và có thể
được nghe đi nghe lại nhiều lần.
Do đó, cho dù cảm giác chưng hửng
có xảy ra trong lượt nghe đầu tiên,
các lượt nghe sau sẽ làm giảm đi
cảm giác đó, và người nghe
càng thấm khi nghe lại nhiều lần.
Thứ
nhì, phần kết kuận có tác dụng
hữu hiệu với câu "Em ơi, trái
đất vẫn tròn," và "Chúng mình hai
đứa sẽ còn gặp nhau!" Câu "Em
ơi, trái đất vẫn tròn" hàm ý chấp
nhận, chịu thua. Chàng lính trẻ hiểu
được ý người yêu và đành
chấp nhận chuyện đó. Chàng không
oán trách nàng đã bỏ đi đột
ngột hoặc có một quyết định
cực đoan (theo ý chàng). Câu "Chúng mình
hai đứa sẽ còn gặp nhau!" nói lên nỗi
hy vọng, niềm tin mạnh mẽ. Khán giả
sẽ vui vì kết cục này. Tuy hai người
không được xum họp, nhưng họ hiểu
nhau, và họ cùng bỏ qua mối tình
vị kỷ sang một bên để hướng
đến một mục tiêu cao thượng hơn.
Chấp
nhận và hy vọng. Còn gì tuyệt diệu
bằng?
D.
Kết Luận:
Ca
khúc CĂN NHÀ NGOẠI Ô là một bài hát kể chuyện tình trong thời
chinh chiến giữa một chàng trai sống
trong căn nhà ngoại ô và một cô bạn hàng xóm trẻ. Qua lối diễn
tả bình dị nhưng hữu hiệu và kỹ
thuật táo bạo xếp đặt cực
đỉnh vào kết cục, nhạc sĩ Anh Bằng gói
ghém một ý tưởng kín
đáo nhưng mạnh mẽ cho một mối
tình cao cả và lòng hy sinh vĩ đại của cô
gái.
Bài hát ca ngợi sự đóng góp ít được biết đến
của những NỮ QUÂN NHÂN phục vụ
trong Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa. Cộng với
những hy sinh dũng cảm của người lính VNCH, sự đóng góp
này nói
lên tinh thần đoàn kết, oai hùng, và
cao quý của Miền Nam Việt Nam trong cuộc
chiến chống cộng sản, giành tự
do dân chủ cho Quê Hương xứ sở.
Cao Đắc Tuấn
|
No comments:
Post a Comment